Erişim adresi : https://ulema.isam.org.tr/
Tabakât, İslam dünyasında bin yıldan daha uzun bir süre en yaygın ve zengin yazım türlerinden biri oldu. 9. asırdan 20. asra kadar âlimler, sufiler, şairler, zanaatkârlar, devlet adamları ve toplumun diğer önde gelen yahut daha az öne çıkan gruplarını içeren tabakâtlar kaleme alındı. Bu tabakâtlar söz konusu şahıs ve grupların aileleri, eğitimleri, evlilikleri ve birbirleriyle ilişkileri gibi şahsî hayata dair detaylı bilgiler içermektedir. Birçok modern araştırmacı bu tabakâtları gerek tekil şahısların hayat hikâyelerini öğrenmek gerekse grup biyografisi (prosopografi) hazırlamak için temel kaynak olarak kullanmaktadır.
Tabakât, bir kaynak olarak hala önemini korumakla birlikte son yıllarda dijital teknolojilerdeki gelişmelerle birlikte araştırmacıların bu kaynağı kullanma şekli ve yaklaşımında büyük yeniliklere ilham veren gelişmeler oldu. Örneğin, China Biographical Database (Çin Biyografi Veri Tabanı) projesi 7-19. asırlar arasında Çin’de üretilmiş olan biyografi kitapları, kronikler, resmî belgeler, yazışmalar vb. kaynaklardan bilgi derleyerek Çin tarihini aydınlatmaya çalıştı. Austrian Biographical Database (Avusturya Biyografi Veri Tabanı), Mamluk Prosopography Project (Memlük Grup Biyografisi Projesi) ve Prosopografía de los ulemas de al-Andalus (Endülüs Uleması Grup Biyografisi) isimli projeler de ilgili coğrafyalarda farklı dönemlerdeki biyografik verileri toplayarak veri tabanları oluşturdular. Bu ve benzeri projeleri önemli kılan sadece birçok farklı kaynakta dağınık halde bulunan bilgileri yan yana getirerek kolayca erişilebilir hale getirmeleri değildir. Bu veri tabanları bilgiyi sunma şekilleri ve filtreleme imkânları sayesinde araştırmacılara yeni sorular sorma ilhamı ve cesareti de vermektedir. Dolayısıyla, bu veri tabanları mevcut çalışmalara sadece niceliksel olarak değil niteliksel olarak da katkı sunmaktadır.
UVT, İslam tarihi boyunca üretilmiş tabakât türü eserlerdeki verilerin kaydedilmesini hedefleyen bir dijital tabakat uygulamasıdır. UVT, 2019 yılında İslâm Araştırmaları Merkezi’nin (İSAM) desteği ve ev sahipliğinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin ikinci edisyonunda yazılacak biyografi maddelerini destekleyecek bir veri havuzu oluşturma ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulmaya başlandı. Bu çerçevede, İslam tarihi boyunca farklı coğrafyalarda yaşamış tüm Müslüman âlim ve sufilerin biyografilerinin kaydedilebileceği ve kaydedilen biyografik veri içinde tarih, yer, mezhep, disiplin, uzmanlık, ilişki vb. birçok değişken üzerinden arama ve filtreleme yapılabileceği bir veri tabanı olarak geliştirildi.
UVT, bazısı yukarıda zikredilen başka projelerin veri modelleri taklit edilerek yahut var olan başka ulema veri tabanları dönüştürülerek oluşturulmadı. Bilakis, bu konudaki çalışmalar herhangi bir tabakât eserinde yer alan tüm biyografik verinin en küçük parçalarına ayrılarak kaydedilebileceği yeni bir platform geliştirmek hedefiyle sıfırdan başlatıldı. Bu çerçevede, 2019–2020 arasında altı kişilik bir kadroyla Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’nin (ö. 1561) kaleme aldığı Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâ’i’d-Devleti’l-Osmâniyye isimli tabakât üzerinden bir pilot proje yürütüldü. Bu pilot proje çalışmaları sırasında eş-Şakâ’ik’ta farklı biyografiler okunarak mevcut biyografik verinin olay merkezli, ilişkisel ve kaynaklı şekilde nasıl kaydedilebileceği tartışıldı. Ardından, oluşturulan pilot veri tabanına bu kaynaktaki tüm biyografiler girilip editörlük aşamalarından geçirilerek kontrol edildi.
2020 yılı sonunda ortaya çıkan bu pilot veri tabanı, 2020-2023 yılları arasında yeni katılan araştırmacılarla büyüyen daha geniş bir araştırmacı kadrosuyla Nev‘izâde Atâî’nin Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, Şeyhî Mehmed Efendi’nin Vekâyi‘u’l-Fuzalâ ve Necmeddin el-Gazzi’nin el-Kevâkibu’s-Sâire bi-A‘yâni’l-Mi’eti’l-Âşira isimli tabakât kitaplarındaki veri dikkate alınarak tadil edildi ve geliştirildi.
