Erişim Adresi: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/kutup/
Kutup araştırmaları, yer sistemimizin geçmişini olduğu kadar geleceğini, yani kendi geleceğimizi anlamamız açısından da büyük önem taşımaktadır. Uzun süreler boyunca iklimimizi düzenli tutan çevresel dengeler üzerinde önemli rol oynayan kutup bölgeleri, aynı zamanda sera gazı salımlarından en hızlı etkilenen alanlardır.
Antarktika'da Durum:
Rüzgâr, kasırgalar ve deniz-buz etkileşimleri ile şekillenen Antarktika Kıtası'nda, yıllık olarak eklenen kar miktarının, eksilen buzul miktarına göre az olduğu gözlemlenmektedir. Dünya ortalamasından yaklaşık iki kat daha hızlı ısınmaya maruz kalan Kuzey Kutup Bölgesi'nde ise deniz buzu hacminin özellikle Eylül aylarında %72 oranında azaldığı ve tüm iklim senaryolarında 2050 yılına kadar en az bir kez deniz buzu olmayan yaz aylarının olabileceği öngörülmektedir. Bu süreçte kutuplarımızda gerçekleşebilecek hacim değişiklikleri milyar ton veya "gigaton" ölçeğinde farklar göstermektedir.
Küresel Isınmanın Etkisi:
Küresel ısınmanın 1,5 derece ile sınırlı tutulmadığı durumlarda, geri dönüşü olmayan, kritik dengelerin bozulduğu eşik noktaları da söz konusu olmaktadır. Ekosistemler ve biyoçeşitlilikten toplumsal sistemlere kadar etkiler dikkate alındığında, kutup araştırmaları her açıdan büyük bir önem taşımaktadır.
Ulusal Kutup Bilim Programı:
Bu çerçevede, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı'nın himayelerinde ve T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın koordinasyonunda yürütülen Ulusal Kutup Bilim Programı, Yer Bilimleri, Fiziki Bilimler, Yaşam Bilimleri ve her alanda önemli katkılar sağlayan Sosyal ve Beşerî Bilimler başlıklarını kapsamaktadır. Program çerçevesinde kutup bölgelerine ulusal bilim seferleri düzenlenmekte, araştırma projeleri desteklenmekte, uluslararası iş birlikleri kurulmakta ve Türk bilim insanları diğer ülkelerin bilim üslerine gönderilmektedir.
Ulusal Kutup Bilim Seferleri ve Başarılar:
Ulusal Antarktika Bilim Seferleri, Cumhuriyetimizin 100. yılında yedinci kez gerçekleştirilmiş olup, beyaz kıtada 18 proje içeren bilimsel çalışmalar yürütülmüştür. Seferde 19 Türk bilim insanı olmak üzere toplam 22 bilim insanı yer almıştır. Bu seferler, çok disiplinli bir yaklaşım ile sürdürülmüş ve BİDEB – Lise Öğrencileri Kutup Araştırmaları Projeleri Yarışması’nda birincilik elde eden gençlerimiz de doğada çözünebilen plastiklerle ilgili projelerle katılmıştır.
Türk Araştırma Kampı ve Uluslararası İş Birlikleri:
Türk Araştırma Kampı, Horseshoe Adası'ndaki bilimsel varlığımızı her yıl güçlendirmektedir. Antarktika'da, iş birliğine yönelik mutabakat zabıtları imzaladığımız ülke sayısı da giderek artmaktadır. Düzenli bilim seferleri, Türkiye'nin Antarktika Antlaşmalar Sistemi'nde danışman ülke statüsü kazanabilmesi ve uluslararası görünürlüğünün artmasına katkı sağlamaktadır.
Kutup Bilim Seferleri ve KUTUP 1001 Destekleri:
Kutup bölgelerine yönelik ulusal bilim seferlerimizde gerçekleştirilecek araştırma projeleri için KUTUP 1001 çağrıları yapılmakta, bilim insanlarımızın nitelikli bilimsel çalışmaları ve uluslararası iş birlikleri desteklenmektedir. En güncel KUTUP 1001 ve Yabancı Araştırma Üssü Katılım çağrılarında 16 yeni proje önerisi desteklenmiştir. Bu projeler, buzul hareketleri, kıyı şekilleri haritalaması, deniz seviyesi belirleme, fitoplankton, deniz mantarları gibi çok çeşitli araştırma konularını içermektedir.
Yapay Zeka ve Derin Öğrenme Uygulamaları:
Ayrıca, kutuplarda yapay zeka ve derin öğrenme temelli uygulamalar ile kutup eğitim programları ve ortak miras vizyonuna odaklanan çalışmalar da desteklenen projeler arasındadır. Ulusal Antarktika Bilim Seferi (TAE-IX) ve Ulusal Arktik Bilim Seferi (TASE-4) kapsamında yapılacak bilimsel araştırmalar için hazırlıklar hızla devam etmektedir.
Gençler ve Eğitim:
Lise öğrencilerine yönelik TEKNOFEST Lise Öğrencileri Kutup Araştırmaları Projeleri Yarışması, kutup bilimlerine yönelik farkındalık oluşturmaktadır. 2023 yılında bu yarışmanın final aşamasına 150 öğrenci katılmıştır. Kutup bilimlerinin gençlerle buluşturulması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, bilimsel projelerin değerlendirildiği Ulusal Kutup Bilimleri Sempozyumları ve kutup eğitim programları da bu sürecin önemli bir parçasıdır.
Sürdürülebilirlik ve Bilimsel Gelişim:
Kutup araştırmalarında sağlanan gelişmelerin yanı sıra, iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik çerçevesinde de önemli adımlar atılmaktadır. Ülkemizin 2053 yılı net sıfır karbon salımı hedefinin bilim ve teknoloji ile desteklenmesi için Ar-Ge ve Yenilik Atılımı hızla gerçekleştirilmektedir.
Kutup Bilimleri Ansiklopedisi:
TÜBİTAK olarak sunduğumuz Kutup Bilimleri Ansiklopedisi, toplamda 565 madde ile Yer Bilimleri, Fiziki Bilimler, Yaşam Bilimleri ve Sosyal Bilimler alanlarındaki konuları bir araya getirmektedir. 65 Türk bilim insanının katkı sağladığı bu kapsamlı çalışmada, kutup bilimleri alanında gençlerimizi ve toplumumuzu bilgilendirici önemli bilgiler sunulmaktadır.
Teşekkürler ve Gelecek Vizyonu:
Kutup Bilimleri Ansiklopedisi’nde yer alan bilgiler sayesinde çok disiplinli yaklaşımların artırılması ve bilimsel gelişmelere katkı sağlanması temenni edilmektedir. Bu çalışmanın gerçekleşmesinde emeği geçen tüm bilim insanlarına, başeditöre, koordinatöre ve konu editörlerine teşekkür ederim. TÜBİTAK Bilim ve Toplum Başkanımıza ve Popüler Bilim Kitapları Genel Yayın Yönetmenliği’ne de teşekkürlerimi sunar, bu çalışmanın kutup bilimlerine katkı sağlamasını dilerim.
Prof. Dr. Hasan Mandal
TÜBİTAK Başkanı
